Gặp gỡ nghệ nhân Chamaléa Âu với cây đàn Chapi tại Hà Nội

Nghệ nhân Chamaléa Âu người nghệ nhân tài hoa đã cống hiến cả cuộc đời mình để bảo tồn và phát triển những giá trị văn hóa của người Raglai trong đó có cây đàn Chapi.

Giữa tiết trời thu se lạnh, trong sự náo nhiệt của phố phường, đô thị bỗng vang lên những âm thanh của núi rừng, đó là tiếng đàn Chapi, Mã la đang được nghệ nhân Chamaléa Âu biểu diễn.

Đây là lần này là lần thứ 4 nghệ nhân Chamaléa Âu có mặt tại Hà Nội. Lần này ông ra Hà Nội để quảng bá văn hóa Raglai mà điểm nhấn là cây đàn Chapi, Mã la trong Chương trình Ngày Văn hóa, Du lịch Ninh Thuận diễn ra tại Hà Nội từ ngày 30/9-2/10/2022.

Với nhiều người dân thủ đô Hà Nội thì đây là lần đầu tiên mọi người được tận mắt nhìn thấy, được chiêm ngưỡng, được nghe tiếng đàn Chapi, được gõ thử đàn Mã la (thuộc bộ nhạc cụ cồng chiêng) và được xem các nghệ nhân tạo ra một cây đàn Chapi.

Nghệ nhân Chamaléa Âu đang giới thiệu đến du khách và người dân thủ đô Hà Nội đàn Mã la

Ở Ma Nới (huyện Ninh Sơn, Ninh Thuận), Chamalé Âu được ví như kho từ điển của núi rừng. Ông đọc thông viết thạo tiếng Kinh, am tường, hiểu rõ văn hóa, phong tục tập quán dân tộc mình. Chamaléa Âu cũng là nghệ nhân duy nhất ở xã Ma Nới biết chế tác và biểu diễn nhạc cụ Chapi một cách tài hoa.

Để được gặp và nói chuyện với nghệ nhân Chamaléa Âu quả thật không dễ dàng, những lớp người dân thủ đô vòng trong, vòng ngoài chờ được chụp ảnh với ông, để được sờ và gõ thử cây đàn Chapi, đàn Mã la.

Nghệ nhân Chamaléa Âu chia sẻ, Chapi là cả cuộc đời tôi, từ năm 13 tuổi tôi đã bắt đầu tìm hiểu cây đàn Chapi và Mã la rồi chẳng biết từ lúc nào, tôi như mê, như say với những âm thanh và những nhạc cụ đó. Năm nay tôi đã 67 tuổi, ấy vậy mà mỗi lần ôm cây đàn Chapi tôi lại thấy mình như đang còn rất trẻ.

Chia sẻ về cuộc sống gia đình, nghệ nhân Chamaléa Âu cười nói: “Tôi có 2 đời vợ hiện có 8 đứa con, 4 con gái và 4 con trai. Nhưng chẳng đứa nào nó yêu và say mê đàn Chapi, Mã la như cha chúng nó”.

Thời trẻ, Chamaléa Âu đã từng là Bộ đội Cụ Hồ đánh giặc bảo vệ bản làng trên vùng chiến khu Anh Dũng. Khi đất nước thanh bình, ông phục viên trở về với núi rừng Ma Nới làm rẫy nuôi con.

Sống giữa vùng nương rẫy mênh mông, cây đàn Chapi là người bạn thân thiết của ông. Ông chia sẻ, hồi nhỏ, ông được người cậu ruột là Chamaléa Lư hướng dẫn làm đàn và đánh đàn Chapi. Tiếng đàn Chapi đã từng theo ông suốt thời gian dài trong kháng chiến, cho đến ngày giải phóng rồi trở về làng quyết tâm khôi phục nhạc cụ Chapi.

Nghệ nhân Chamaléa Âu với cây đàn Chapi

Đồng bào dân tộc Raglai còn có “bộ sưu tập” các nhạc cụ hết sức độc đáo như đàn đá, mã la (cồng chiêng), các loại đàn chế từ lồ ô (tre, nứa) như sáo Talakung, kèn môi, đàn môi, kèn Gadet, đàn Chapi, kèn bầu Sarakel, kèn bầu Kupoăt… trong đó, đàn Chapi đã được nhạc sĩ Trần Tiến đưa vào tác phẩm “Giấc mơ Chapi” hết sức nổi tiếng..

Chamaléa Âu cho biết kỹ thuật làm đàn tuy không khó nhưng đòi hỏi nghệ nhân phải hết lòng đam mê và chịu khó với công việc. Người làm đàn Chapi phải lên núi cao tìm được cây tre già không tì vết, đường kính phải đạt khoảng 7-8 cm, mỗi lóng tre phải dài 40 cm.

Cây tre để trong bóng râm mát khoảng hai tháng cho thiệt khô mới đưa ra làm đàn. Nghệ nhân dùng cây mác thiệt nhọn khoét vào cật tre bật lên thành 8 dây, mỗi dây cách nhau khoảng 2 cm. Đặt chốt tre nhỏ ở hai đầu dây nâng cao hơn thân đàn. Vót mảnh tre cật rộng bằng đầu ngón tay cái khoét rảnh nối từng cặp dây lại với nhau. Ở hai đầu thân đàn dùng dây mấu bện chặt có nhiệm vụ giữ căng dây đàn. Dùng dùi lửa khoét thủng hai mắc tre tạo âm vang cho thân đàn. Sau khi cây đàn nên hình nên dáng thì nghệ nhân phải biết cân chỉnh cho tiếng đàn Chapi có hồn. Khi đánh lên thì “lời ăn tiếng nói” của nó mới đi qua tai rồi ở lại mãi với lòng người.

Người dân thủ đô không khỏi tò mò, ngạc nhiên khi đứng ở gian hàng giới thiệu các nhạc cụ dân tộc của đồng bào Raglai trong Ngày Văn hóa, Du lịch Ninh Thuận tại Hà Nội. Ngồi canh chỉnh dây đàn Chapi, đưa lên tai “cảm âm”, chốc chốc ông Chamaléa Âu lại say sưa kể kể cho khách nghe về cách làm đàn cũng như nhiều câu chuyện gắn liền với cây đàn Chapi.

Tiếng đàn Mã la đang vang lên âm thanh của núi rừng, mang văn hóa Raglai đến với người dân thủ đô Hà Nội

Nghệ nhân Chamaléa Âu biểu diễn thành thạo nhiều loại nhạc cụ truyền thống của đồng bào Raglai: Chapi, mã la, khèn bầu, tù và. Nhưng tiếng đàn Chapi độc đáo của ông đã để lại ấn tượng sâu sắc cho người thưởng ngoạn. Bàn tay sần sùi của ông lướt khoan thai trên bốn phím đàn, người nghe tưởng chừng có tiếng tự tình của đôi lứa yêu nhau; tiếng của núi rừng, tiếng của thác đổ, của những loài côn trùng, hay tiếng chim hót vang lên giữa núi rừng đại ngàn…

Nghệ nhân Chamléa Âu chia sẻ, lần thứ 4 quay trở lại Hà Nội tôi háo hức lắm, nhớ cách đây 12 năm tôi cũng đã được mời về Hà Nội để biểu diễn chào mừng Đại hội đại biểu các dân tộc thiểu số toàn quốc lần thứ nhất, tháng 5-2010.

Tiếp theo đó, trong dịp mừng xuân Tân Mão- 2011, ông được Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam mời ra Hà Nội tham gia hoạt động bảo tồn và phát huy di sản văn hóa dân gian. Tuy nhiên lần này cảm xúc mang lại rất khác, không có sân khấu hoành tráng với những đại biểu ăn mặc chỉnh tề trong hội trường lớn xem ông biểu diễn, mà ông được hòa mình với không gian về đêm của Hồ Gươm, được cầm tay từng du khách để chỉ cho họ cách gõ Mã la, hướng dẫn cho du khách phân biệt được âm thanh của Mã la nó khác với Cồng chiêng của Tây Nguyên như thế nào, cách chơi đàn Chapi ra sao…

Nghệ nhân Chamaléa Âu hướng dẫn du khách cách làm một cây đàn Chapi

Với tình yêu văn hóa Raglai, tình yêu với Chapi, nghệ nhân Chamléa Âu đã “thổi” một tình yêu Chapi theo cách khác đến với người dân thủ đô Hà Nội. Giúp người dân thủ đô hiểu và cảm nhận sâu sắc hơn về văn hóa Raglai qua tiếng đàn Chapi, Mã la.

Cùng với nhiều địa phương trên cả nước, trong những năm qua, du lịch Ninh Thuận có tốc độ phát triển nhanh chóng, dựa trên lợi thế tiềm năng của mình Ninh Thuận xác định, phải đầu tư, xây dựng phát triển các sản phẩm du lịch dựa trên các giá trị văn hóa đặc sắc, độc đáo của các các dân tộc tại địa phương.

Qua đó vừa bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống vừa quảng bá văn hóa, hình ảnh con người, thiên nhiên của Ninh Thuận đồng thời còn là một trong những giải pháp phát triển kinh tế xanh. Trong đó, tìm hiểu, trải nghiệm văn hóa Raglai với cây đàn Chapi, Mã la là một trong những sản phẩm du lịch văn hóa độc đáo được Ninh Thuận lựa chọn để quảng bá và xây dựng thành sản phẩm du lịch. Hiện sản phẩm du lịch này rất được du khách trong và ngoài nước yêu thích.

Ông Trần Quốc Nam- Phó Bí thư tỉnh Ủy, UBND tỉnh Ninh Thuận cho biết, Trong định hướng phát triển kinh tế - xã hội, cấp ủy, chính quyền địa phương đặc biệt quan tâm tới việc khai thác, phát huy giá trị các di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch. Nghị quyết số 04-NQ/TU của Tỉnh ủy Ninh Thuận về phát triển du lịch thành ngành kinh tế mũi nhọn giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030 tiếp tục xác định quan điểm chú trọng phát triển du lịch văn hóa, gắn phát triển du lịch với bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa nhằm tạo ra các sản phẩm mới lạ, khác biệt, mang nét đặc trưng riêng của tỉnh. Ông Trần Quốc Nam, phát biểu tại Hội nghị xúc tiến, quảng bá Du lịch Ninh Thuận tại Hà Nội ngày 30/9/2022 Để hiện thực hóa các mục tiêu và định hướng phát triển du lịch của tỉnh, Ninh Thuận định hướng xây dựng và phát triển các sản phẩm du lịch, đặc biệt là những sản phẩm mang tính đặc trưng của Ninh Thuận, trong đó, tập trung ưu tiên phát triển 3 nhóm sản phẩm chính gồm: 4 sản phẩm đặc thù, 4 sản phẩm mới lạ, 4 sản phẩm bổ trợ. Nhóm 4 sản phẩm đặc thù gồm: du lịch nghỉ dưỡng trải nghiệm biển; du lịch văn hóa di sản Chăm; du lịch Nông nghiệp công nghệ cao; du lịch sinh thái gắn với Vườn Quốc gia Núi Chúa. Nhóm 4 sản phẩm mới lạ: du lịch khám phá và vui chơi giải trí Cát - Muối; du lịch săn bắn bán hoang dã; du lịch trải nghiệm đường sắt; du lịch điều dưỡng và chăm sóc sức khỏe. Nhóm 4 sản phẩm bổ trợ: du lịch cộng đồng; du lịch vui chơi giải trí và ẩm thực; du lịch tham quan sản xuất năng lượng tái tạo; Thương mại du lịch.