Gia Lai: Bảo tồn và phát triển dệt thổ cẩm truyền thống Bahnar

Cơ hội lưu giữ, bảo tồn và phát triển thổ cẩm truyền thống

Với mong muốn tìm kiếm cơ hội lưu giữ, bảo tồn và phát triển những giá trị cốt lõi của thổ cẩm truyền thống Bahnar, cuối năm 2021, chị Trần Thị Bích Ngọc (cán bộ xã Kông Lơng Khơng, huyện Kbang, tỉnh Gia Lai) đã quyết định đề xuất ý tưởng thực hiện Dự án “Bảo tồn và phát triển dệt thổ cẩm Bahnar ở xã Kông Lơng Khơng”. Dự án do chị làm chủ nhiệm đã trở thành 1 trong 4 đề tài của Gia Lai được Hội đồng Anh chấp thuận tài trợ, nằm trong hợp phần “Di sản văn hóa sống” của Hội đồng Anh Việt Nam.

Nghệ nhân Đinh Thị Hiền (trái) hướng dẫn học viên dệt thổ cẩm

Chị Trần Thị Bích Ngọc chia sẻ, với 19 thành viên, dự án triển khai thực hiện 3 hoạt động chính gồm: thực hiện tư liệu hóa quy trình dệt thổ cẩm truyền thống để xây dựng giáo trình; tổ chức truyền dạy dệt thổ cẩm và phát triển sản phẩm mới dựa trên hoa văn thổ cẩm truyền thống.

“Hướng đi là làm ra những sản phẩm mẫu từ hoa văn dệt của người Bahnar, thiết kế lại trang phục truyền thống của người Bahnar tinh gọn hơn, nhưng vẫn giữ được những nét truyền thống cốt lõi của trang phục.” – Chị Ngọc nhấn mạnh.

Từ những tháng đầu năm đến nay, nhà rông truyền thống của làng Kgiang (xã Kông Lơng Khơng, huyện Kbang) đã trở thành nơi chị em phụ nữ trong làng thường xuyên lui tới học tập những bài học “vỡ lòng” của nghề dệt truyền thống. Lớp học được tổ chức một cách bài bản, dưới sự chỉ dạy, dẫn dắt của nghệ nhân Đinh Thị Hiền và Đinh Thị Lăm.

Theo chị Đinh Thị Lách - làng Kgiang, từ khi triển khai dự án, các chị em trong làng đều được học từ trồng bông, kéo sợi, nhuộm màu sợi chỉ, căng khung và thực hành dệt thổ cẩm. Bên cạnh đó, lớp còn được học thêm cách phát triển những dải hoa văn truyền thống để thiết kế nên những sản phẩm mới có tính ứng dụng cao hơn.

Nghệ nhân Đinh Thị Hiền bày tỏ : “Những nghệ nhân như chúng tôi rất vui khi có cơ hội truyền dạy cho thế hệ trẻ về nghề dệt thổ cẩm truyền thống, chúng tôi cố gắng truyền đạt hết kinh nghiệm của mình, hướng dẫn cho chị em phụ nữ những kỹ thuật cơ bản để họ thấy rằng thổ cẩm Bahnar đẹp đến thế nào”, bà Hiền nói và cho biết thêm các nghệ nhân sẽ hướng dẫn thêm cho bà còn ứng dụng các loại sợi công nghiệp vào dệt thổ cẩm để có thể tạo ra những trang phục mới dựa trên hoa văn thổ cẩm của Bahnar, hướng đến đưa các sản phẩm dệt thổ cẩm trở thành sản phẩm du lịch đặc sắc, tạo nguồn thu nhập ổn định cho dân làng sau này.

Thổ cẩm Bahnar bước chuyển mình

Sau 5 tháng triển khai, dự án “Bảo tồn và phát triển dệt thổ cẩm Bahnar ở xã Kông Lơng Khơng” đã hoàn thành và bước đầu mang lại nhiều niềm vui, hi vọng cho đồng bào Bahnar tại địa phương với nghề dệt thổ cẩm truyền thống.

Chị Trần Thị Bích Ngọc (thứ 4, từ phải sang) trao đổi các làm mới các sản phẩm thổ cầm truyền thống cùng các nghệ nhân

Là thành viên tham gia thực hiện dự án và chủ biên của giáo trình “Dệt thổ cẩm Bahnar”, Tiến sĩ Vũ Huyền Trang, Giảng viên chuyên ngành Thiết kế-Thời trang, Đại học Công nghiệp Hà Nội cho biết, Giáo trình “Dệt thổ cẩm Bahnar” ra mắt gồm 23 bài học cơ bản có thể được xem là “sản phẩm” đầu tiên của dự án.

Tại buổi tổng kết, nhóm thực hiện dự án đã cho ra mắt 15 mẫu váy và 2 mẫu áo dài là sản phẩm cách tân dựa trên hoa văn thổ cẩm truyền thống, với mức giá chỉ từ 300 đến 400 ngàn đồng/bộ. Cùng với đó là một số phụ kiện thời trang như dải cột tóc, dây đeo tay thổ cẩm…với hình thức bắt mắt.

Các thiết kế mới sử dụng chất liệu co giãn thoải mái, phù hợp với hoạt động hàng ngày nhưng vẫn giữ nguyên phom dáng truyền thống và vẻ đẹp của các mảng dệt thổ cẩm. Điều này sẽ giúp cho các sản phẩm dễ dàng tiếp cận thị trường và không quá kén chọn đối tượng sử dụng dạng trang phục thời trang này.

“Với các bà các mẹ thì mình giữ nguyên tính truyền thống đó là màu đen của nền. Đối với các chị em muốn tạo ra cái mới nên mình đưa ra các phương án là màu xanh chàm, đỏ, vàng đất. Mình cũng đã cách tân áo dài truyền thống của người Kinh để đưa họa tiết dân tộc của người Bahnar vào trong đó, đây là sản phẩm đã có sự giao lưu văn hóa với trang phục của người Kinh.” - Tiến sĩ Vũ Huyền Trang nói.

Còn Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Vân - Cố vấn các dự án tại Gia Lai của Hội đồng Anh, Nguyên Giám đốc Bảo tàng tỉnh Gia Lai khẳng định, việc thực hiện thành công dự án đã giúp bảo tồn nghề dệt truyền thống của người Bahnar và trở thành một sản phẩm có thể mặc hàng ngày với giá thành thấp, qua sự kết hợp các dải hoa văn truyền thống với những chất liệu vải thông thường có ngoài thị trường.

“Bên cạnh đó, những thiết kế mới với điểm nhấn là những dải họa tiết, hoa văn thổ cẩm Bahnar chính là sản phẩm của bàn tay, khối óc và tấm lòng của toàn bộ nhóm thực hiện dự án và điều này đã có hiệu quả lớn trong việc kích thích những nghệ nhân dệt sáng tạo hơn trong công việc.” – Tiến sĩ Vân nói thêm.

Theo chị Trần Thị Bích Ngọc - Chủ nhiệm dự án, để thổ cẩm Bahnar trở thành sinh kế mang lại giá trị thiết thực và phát huy hiệu quả dài lâu, bên cạnh đòi hỏi sự sáng tạo của nhóm thực hiện dự án mà rất cần sự hỗ trợ của chính quyền địa phương, của ngành văn hóa cùng sự nỗ lực của chính đồng bào Bahnar trong gìn giữ vẻ đẹp truyền thống thổ cẩm dân tộc mình.

“Thời gian tới, chúng tôi sẽ tiến tới thành lập câu lạc bộ hoặc hợp tác xã phát triển nghề dệt, tạo ra nhiều mẫu trang phục mang bản sắc của người Bahnar, từ người lớn đến trẻ em cũng như phụ nữ đều có thể sử dụng các sản phẩm có giá trị truyền thống của dân tộc mình, lan tỏa để phát triển nghề dệt hơn nữa. Ngoài ra, từ hoa văn họa tiết của người Bahnar sẽ phát triển, tạo ra các sản phẩm lưu niệm phục vụ du lịch như túi xách, vòng đeo tay, đem lại kinh tế cho gia đình; cũng như tiếp tục bảo tồn giá trị của nghề dệt tại nơi đây.” – Chị Ngọc kỳ vọng.

Giữa đời sống hiện đại có sự du nhập của nhiều nền văn hóa, việc làm mới những sản phẩm truyền thống có thể coi là một bước chuyển mình cho phù hợp với xu thế. Tuy nhiên, để bước chuyển mình phát huy hiệu quả dài lâu và mang lại giá trị thiết thực thì việc đi tìm hướng đi mới cho thổ cẩm Bahnar sẽ còn nhiều thách thức.