Những nghệ nhân Jrai với sứ mệnh tạo ra nhạc cụ dân tộc làm từ tre, nứa

Nghệ nhân Jrai giữ hồn văn hóa dân tộc qua những nhạc cụ truyền thống

Đối với đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên, các nhạc cụ làm từ tre, nứa, đá... đóng một vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa, tinh thần. Đây còn là những công cụ để kết nối với thần linh trong dịp lễ hội.

Với sứ mệnh lưu giữ lại những nét văn hóa độc đáo của Tây Nguyên, các nghệ nhân người Jrai ở tỉnh Gia Lai đã khéo léo chế tác ra nhiều nhạc cụ dân tộc nổi tiếng như: đàn T'rưng, đàn Goong, đàn Ting ning,…

Nghệ nhân Rơ Châm Tih chế tác đàn Goong

Nghệ nhân Rơ Châm Tih (trú làng Jút, xã Ia Dêr, huyện Ia Grai) và bạn đồng hành Ksor Joan (ở làng Chuet 2, phường Thắng Lợi, TP Pleiku) là những nghệ nhân có tiếng trong nghề chế tác các loại đàn dân tộc. Hai ông đã dành cả cuộc đời mình để sáng tạo ra hàng chục nhạc cụ dân tộc chất lượng và được nhiều người trong, ngoài nước yêu thích.

Nghệ nhân Rơ Châm Tih cho biết từ thuở nhỏ, ông đã đam mê tiếng đàn, các nhạc cụ cổ truyền của đồng bào Jrai. Tâm hồn trẻ thơ của Rơ Châm Tih luôn bay bổng theo giai điệu thánh thót của những tiếng đàn trong mùa lễ hội.

Nghệ nhân Rơ Châm Tih vừa tạo ra nhạc cụ và chơi được rất nhiều các loại nhạc cụ. Tiếng đàn, sáo cổ truyền do ông tạo ra luôn thu hút niềm đam mê của các thanh niên trong làng. Nhiều người tìm đến học cách làm và chơi nhạc cụ dân tộc đều được ông nhận lời và giúp đỡ.

"Tôi may mắn được học cách làm nhạc cụ từ một nghệ nhân mù ở làng. Ông ấy tuy khiếm khuyết về đôi mắt nhưng rất tài giỏi về nghề đan lát và đánh đàn Ting Ning điêu luyện. Mỗi lần qua nhà ông ấy, tôi đều học theo từng chi tiết nhỏ. Khi lớn lên, tôi đã biết chơi và làm ra cây đàn Ting Ning", ông Tih chia sẻ.

Để làm ra cây đàn đẹp, âm thanh đạt chuẩn thì không đơn giản. Ông Ksor Joan (trú làng Jút, xã Ia Dêr, huyện Ia Grai) cho biết, ngày xưa, người già làm một cây đàn T'rưng phải mất cả tháng trời mới xong. Tre phải ngâm dưới bùn ao đến 3 năm mới có thể mang lên để làm đàn. Giờ những công đoạn đó đơn giản hơn. Tre chặt về phơi nắng 3 tháng, rồi đem luộc, sau đó lại đem sấy trên dàn bếp.

Sau công đoạn ấy, những đoạn tre thẳng nhất, già và vàng nhất mới được đem làm đàn. Một cây đàn T'rưng làm chỉ trong một ngày là xong nhưng nguyên liệu để làm nó phải chuẩn bị trước hơn 4 tháng.

Những nghệ nhân Jrai vẫn miệt mài giữa hồn văn hóa dân tộc qua những nhạc cụ dân tộc

Cũng theo ông Ksor Joan, người nghệ nhân phải luôn tỉ mỉ đến từng chi tiết của mỗi nhạc cụ xuất xưởng, đặc biệt là chọn nguyên liệu tre, nứa. Mỗi lần đi chặt tre, nứa là đi gần cả hàng trăm cây số. Nứa là phải chọn cây thẳng, từ 3 năm tuổi trở lên, thân không bị sâu, không bị nứt, không quá non, cũng đừng quá già.

“Sau khi chặt về, nguyên liệu phải phơi cả tháng trong ánh nắng vừa phải. Sáng phơi, chiều đem vào kẻo cây bị ngấm sương, không còn tốt và âm không được hay. Cây cũng phải phơi theo chiều thẳng đứng, dựng cách nhau ra”, ông Ksor Joan cho hay.

Mong đời sau gìn giữ

Qua đôi bàn tay tài hoa của hai người nghệ nhân này, rất nhiều cây đàn đã được làm ra. Không ít người trong và ngoài nước khi nghe tiếng những nghệ nhân đều tìm đến để mua về nhà trưng bày hoặc tập luyện.

"Trong một chương trình đêm nhạc ở TP Pleiku năm ngoái, tôi đã được một giảng viên của một trường Đại học ở TP Hà Nội đặt mua 5 bộ đàn T'rưng cỡ đại với giá 3,5 triệu đồng/bộ. Một số trường đào tạo âm nhạc và sinh viên đang theo học chuyên ngành nhạc dân tộc cũng thường xuyên đặt hàng, chủ yếu là đàn T'rưng. Vài năm trước, tôi cũng được nhiều du khách, người yêu âm nhạc từ ngoài nước như Hàn Quốc, Nhật Bản… đặt mua 2-3 bộ nhạc cụ", ông Rơ Chăm Tih cho biết thêm.

Hiện tại, giá các nhạc cụ từ 250.000 - 4.000.000 đồng/bộ. Trong đó, đàn Trưng Lắc là đắt nhất, hơn 4 triệu đồng, còn đàn T'rưng ba giàn có giá bán 1,5 triệu đồng. Riêng tiền làm vật liệu của 2 loại đàn này đã lên đến 500.000 -1.000.000 đồng.

Không chỉ xuất khẩu nhạc cụ ra thế giới, nghệ nhân Rơ Châm Tih thường xuyên góp mặt trong đoàn nghệ thuật của Việt Nam đến nhiều nước biểu diễn như: Úc, Phần Lan, Campuchia, Vương quốc Anh…

Những nhạc cụ dân tộc do các nghệ nhân Jrai chế tác không chỉ lưu hành trong nước mà nhiều sản phẩm còn "xuất ngoại"

Bên cạnh đó, mong muốn lớn nhất của những người nghệ nhân này là con cháu đời sau sẽ tiếp tục giữ được nghề làm nhạc cụ dân tộc. Với những người có niềm yêu thích với nhạc cụ dân tộc, khi đến với những nghệ nhân này, họ đều sẵn lòng chỉ dạy để lưu giữ nét đẹp văn hóa này.

Hiện ông Rơ Châm Tih và ông Ksor Joan đã thành lập Hợp tác xã nhạc cụ ở TP Pleiku. Ông cũng thuê nhiều người có tay nghề tới HTX làm. Nhờ vậy, HTX đã tạo công ăn việc làm cho hàng chục lao động thất nghiệp. Nhạc cụ của hai ông được nhiều người biết đến bởi sự độc đáo, đa dạng, chất lượng từ mẫu mã đến âm thanh.

“Cuộc sống càng hiện đại, giới trẻ không còn mặn mà tới việc sản xuất nhạc cụ, hàng loạt người từ bỏ nên tương lai, chúng tôi cũng muốn mở lớp dạy nghề cho học sinh, người đam mê nhạc cụ trên địa bàn tỉnh”, Ông Rơ Châm Tih bày tỏ.